Yagya Phalam Natakam (यज्ञफलम् नाटकम्)

Description

यज्ञफलम् (Yagya Phalam) महाकवेर्भासस्य बहोः कालात् कालिदासादिभिरपि नाटकनिर्माण-चणैरहिततत्कृतित्वादने कालङ्कारिकविहितस्य तन्नामकृत्युल्लेखस्यानल्पगौरव वैदुष्योदाहृतिरूपत्वाच्च महती नाटककृत्कीतिः। अतकितकृत्यबलात्काल-प्रभावात् तादृशानेकप्रकृष्टविद्वद्विदेधीयमानकीर्तिगीतेः परीक्षाश्रयाशास्पृष्ट-हारिकवित्व निदर्शनस्वप्नवासवदत्तस्यापि तस्य कविताप्रियस्य नामतोऽन्य न्नादशि बिरात्काव्यदर्शनोत्कैः कवितानिकषीभूतमतिभिर्भावद्वद्भिः। अहो, दुर्दैवकोपग्रस्ततैव वाङ्मयस्य यत्तादृशालिलगुणानां काव्यानामपि चिरमदृश्य-ताऽभवत्। तस्य महाकवेर्येत्यरत्नानां सुचिरमदर्शनं विधिप्रियया सर्वविद्या-वैमल्यविधात्र्याप्यसह्यमिवामानि। ततो गते बही काले सम्प्रति स्वःस्थैर्महा-महोपाध्यायैविद्वत्मणिभिर्मणपतिशास्त्रिभिस्त्रयोदश ग्रन्थास्तस्य कवेर्दादशोत्त- ११ रैकोनविशे (१९१२) खिष्टाब्दे लब्धाः प्रकाशिताश्च। तदाप्रभूत्येव सकलश्रेष्ठविद्वज्जनालोचनविषयतां गतोऽयं भासनिबद्धो रूपकगणो यं बहवरछात्रा न केवलमस्मिन्देशे किन्तु हरिवर्षादिष्वपि पापठति। स्तुवन्तः पठन्तश्च रसिकाः कतिपये दोषज्ञास्तेषां रूपकाणां भासकृततामधिकृत्य संशेश्यति। वयं तु तानि सन्ति, उत न वा भासकृतानीति प्रकृतानुपयोगि सम्प्रति प्रतीप्रः। सुधीभिस्तत्तन्मतोपोद्वलनं तत्र तत्रैव द्रष्टव्यम्। प्रकृतरूप-कोपोद्धात नाप्रकृत न्यसिसिषन्तोऽपि स्तोकं प्रकृतपदवीं जहिमः। तेषां भासकविकृतत्वं विचारयन्तो भारतीया अन्ये च विद्वांसस्त्रीन्निर्णयानवीभवन्। सूक्ष्मं विचार्य बहुभी रसिकैनैतानि रूपकाणि तादृश्याभान्ति येषु लब्धयशसो भासस्यालोकलभ्यो रसभावगिराद्युस्कर्षस्ततो न तस्य कवेर्भवितुमर्हन्तीत्यभिप्रेतम्। अपरे विद्वांसस्त्विमे ग्रन्था अकृत्रिमप्राचीनलेलभारतीसरणिपूर्णौ भासकृता इति मन्यन्ते। वदन्ति केचिदपरे परीक्षानियोजितस्वमनीषाविभवा बद्रासकृतानां रूपकाणां संक्षेप रूपाण्यल्पपरिवृत्तिभाज्यतानीति।